Anna Reczyńska
Braterstwo a bagaż narodowy. Relacje etniczne w Kościele katolickim na ziemiach kanadyjskich do I wojny światowej
Anna Reczyńska
Księgarnia Akademicka, 2013
Książka ukazuje ciekawe splot problemów etnicznych, wyznaniowych i politycznych występujących na terenie dzisiejszej Kanady do wybuchu I wojny światowej. W ujęciu historycznym, na tle dziejów Kościoła katolickiego w Ameryce Północnej oraz przemian zachodzących na ziemiach kanadyjskich, przedstawia ciekawy i ważny katolicki wycinek historii kanadyjskiej mozaiki etnicznej, zachodzące w niej zmiany oraz problemy wynikające z wzajemne relacji poszczególnych grup. Autorka przytacza przykłady współpracy i budowania katolickich wspólnot w zgodzie z nauczaniem Kościoła, ale opisuje też napięcia, spory oraz konflikty, występujące tak wśród wiernych jak i wśród duchownych, a nawet wśród kościelnych hierarchów. Część występujących problemów była związana z temperamentem czy ambicjami niektórych duchownych. Większość z nich nakładała się jednak na rywalizację pomiędzy poszczególnymi grupami. Do napięć i konfliktów dochodziło głównie między katolikami francuskojęzycznymi, którzy zbudowali Kościół katolicki na ziemiach kanadyjskich i dominowali w nim liczebnie, a katolikami pochodzącymi z Wysp Brytyjskich, którzy napłynęli po podboju angielskim i byli życzliwiej traktowani przez władze. Drugą z tych grup składała się przede wszystkim ze Szkotów i Irlandczyków, którzy w języku angielskim, a także w wartościach kultury brytyjskiej widzieli również sposób na wzmocnienie pozycji Kościoła katolickiego w całej Ameryce. W niektórych miejscowościach, zwłaszcza w rejonie nadatlantyckim, później również w Montrealu, a przede wszystkim na preriach, przedstawiciele obu społeczności rywalizowali o charakter i obsadę, parafii a także biskupstw, o tytuł własności budynków kościelnych oraz ziemi, na której stały, czy o język wykładowy szkół katolickich i ich programy od poziomu elementarnego po katolicki uniwersytet w Ottawie. Francuskojęzycznych katolików od anglojęzycznych często różniły też poglądy i sympatie polityczne, co przynosiło skutki daleko wykraczające poza sferę wyznaniową.
W monografii ukazane zostało również w jaki sposób na te układy oddziaływał napływ kolejnych grup nowych imigrantów, z których znacząca część była katolikami. Mówili oni jednak językami innymi niż większość mieszkańców Kanady. Niemcy, Ukraińcy, Polacy, Węgrzy, Słowacy, Litwini, Włosi i inni przybysze, czasem przywozili też ze sobą własną kulturę, stereotypy i uprzedzenia, a także przywiązanie do własnych idei i tradycji narodowych oraz obrzędów - również o charakterze religijnym, ale nie tylko. Ich koegzystencja w ramach struktur kościelnych oraz relacje z grupami dominującymi przyniosły cały wachlarz przykładów i postaw - od przykładów współpracy i budowy katolickich wspólnot wieloetnicznych, do konfliktów między różnymi grupami, także hierarchami francuskojęzycznymi i angielskojęzycznymi, którzy rywalizowali o wpływy w grupach. W oparciu o literaturą i źródła archiwalne, przedstawia też sposoby łagodzenia i rozwiązywania takich sporów, tak przez władze kościelne, zwłaszcza kolejni nuncjusze apostolscy, jak i władze świeckie.
Kościół katolicki, w Kanadzie był i ciągle jest największą strukturą wyznaniową w tym kraju. Autorka dowodzi, że mimo wielu problemów, a może dzięki nim, stał się on też pierwszą kanadyjską instytucją wieloetniczną, w której przedstawiciele różnych grup byli - przynajmniej w założeniu traktowani jednakowo, a wszyscy wyznawcy budowali wspólnotę. Doświadczenia te zbudowały w społeczeństwie kanadyjskim fundamenty polityki wielokulturowości, którą w roku 1971 ogłosił premier Pierr Eliott Trudeau, a która do dziś stanowi o specyfice Kanady i przedmiot dumy wielu Kanadyjczyków.