CEEPUS, czyli Środkowoeuropejski Program Wymiany Uniwersyteckiej, funkcjonuje od 1995 r. i jest pierwszą taką inicjatywą w dziedzinie edukacji w krajach Europy Środkowej. Wśród krajów uczestniczących w programie znajdują się: Albania, Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Czechy, Macedonia, Mołdawia, Rumunia, Polska, Słowacja, Słowenia, Serbia, Węgry, Bośnia i Hercegowina oraz Kosowo. CEEPUS to drugi co do wielkości w Europie projekt wymiany akademickiej, w ramach którego od 30 lat realizowane są staże międzynarodowe dla studentów oraz pracowników naukowych i dydaktycznych. W ubiegłym roku w Warszawie podpisano wielostronne porozumienie w sprawie czwartej edycji programu (CEEPUS IV). Sygnatariuszami aktu było 15 ministrów edukacji i szkolnictwa wyższego państw naszego regionu.

W Instytucie Amerykanistyki i Studiów Polonijnych programem zarządza od 2012 dr hab. Anna Bartnik. Od tego czasu w mobilnościach realizowanych w ramach CEEPUS wzięło udział 49 akademików i studentów z naszej jednostki (wykres 1). Do Krakowa przybyło zaś 22 uczestników programu (wykres 2). Stanowi to znakomity wynik pośród polskich uczelni partnerskich CEEPUS.

W bieżącym roku akademickim zaplanowanych jest 7 wyjazdów i 2 przyjazdy w ramach programu CEEPUS.

Wyjazdy w ramach programu CEEPUS odbywają się według dwóch procedur:

• Po pierwsze, można wyjechać w ramach istniejących sieci tematycznych. W przypadku amerykanistów jest to sieć Inter-American Studies. Rekrutacja w ramach takiej sieci jest organizowana dwa razy w roku. Do 15 czerwca trwa nabór na wyjazdy w semestrze zimowym, a do końca października trwa nabór na wyjazdy w semestrze letnim.
• Oprócz tego istnieje druga procedura wyjazdowa, tzw. freemover. W ramach tych wyjazdów można starać się o stypendium w każdym z ośrodków akademickich, który ma podpisaną umowę współpracy w ramach CEEPUS, nawet jeśli jednostka ta nie należy do sieci Inter-American Studies. Rekrutacja w ramach procedury freemover rozpoczyna się w połowie lipca i trwa aż do końca listopada. Bez względu na rodzaj wyjazdu obowiązki stypendysty pozostają takie same, zarówno w ruchu regularnym, jak i freemover.

CEEPUS różni się od popularnego Erasmusa+ przede wszystkim zasięgiem terytorialnym. Program jest przeznaczony dla obywateli krajów Europy Środkowej i Wschodniej, natomiast Erasmus+ oferuje dużo większą liczbę państw partnerskich. Drugą cechą wyróżniającą jest długość wymaganego pobytu: w przypadku Erasmusa+ studenci wyjeżdżają na dłuższy czas (cały semestr), podczas gdy w programie CEEPUS najczęściej wybierają pobyty miesięczne.

W przypadku kadry naukowej zarówno w Erasmusie+, jak i w programie CEEPUS akademicy najczęściej wyjeżdżają na tygodniowe pobyty dydaktyczno-badawcze. Finansowanie pobytów stypendialnych w obu tych programach jest bardzo podobne. Kwoty, które są wypłacane stypendyście, mają z założenia pokryć podstawowe koszty związane z pobytem w kraju przyjmującym.

Inny jest natomiast sposób wypłacania tych stypendiów i refundowania kosztów podróży. W Erasmusie+ stypendysta otrzymuje przed wyjazdem określoną kwotę na pokrycie wszystkich wydatków, także kosztów podróży. W przypadku CEEPUS stypendia wypłacane są na miejscu, w kraju przyjmującym. Zwrot kosztów podróży następuje na macierzystej uczelni wyjeżdżającego.

Warto też zwrócić uwagę na dodatkową zaletę programu CEEPUS, jaką jest stosunkowo łatwa i przyjazna procedura starania się o wyjazd. Wymogi uproszczone są do minimum, podobnie jak liczbę dokumentów, które trzeba złożyć, żeby otrzymać stypendium.

Z punktu widzenia studentów ważną różnicą jest to, że rozliczenie zajęć, w których uczestniczyli na uniwersytecie przyjmującym jest mniej sformalizowane niż w przypadku Erasmusa+. Ponieważ studenci najczęściej wyjeżdżają na jeden miesiąc w trakcie całego semestru, nie muszą pisać egzaminów i prac zaliczeniowych z całego kursu. To prowadzący zajęcia ustala warunki zaliczenia studentowi pobytu na stypendium. Najczęściej wymogiem jest frekwencja na zajęciach.

Jak podkreśla dr hab. Anna Bartnik: Program CEEPUS stwarza doskonałą okazję do wzajemnego poznawania się nie tylko w wymiarze naukowym, ale także kulturowym. Studenci mają możliwość wyjechać do partnerskich uniwersytetów albo na cały semestr, albo na jeden miesiąc. W tym czasie nie tylko uczestniczą w zajęciach, ale również budują swój kapitał i kompetencje społeczne. Nawiązują znajomości z młodymi ludźmi pochodzącymi z innych krajów, reprezentującymi inne kultury. Uczą się zaradności i nabywają umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, w których w obcym sobie środowisku zdani są przede wszystkim na siebie. Oczywiście zawsze mogą zwrócić się o pomoc do opiekuna, którym jest koordynator programu CEEPUS odpowiedzialny za ich pobyt w kraju przyjmującym.

Wśród dodatkowych zalet jest również walor związany z doskonaleniem kompetencji językowych. Wszystkie zajęcia w ramach programu CEEPUS prowadzone są w języku angielskim. W wolnym czasie stypendyści zwiedzają kraj, do którego się udali, odkrywając jego historię i kulturę.

Naukowcy wyjeżdżają najczęściej na krótkie, tygodniowe pobyty dydaktyczne, w czasie których nie tylko prowadzą wykłady w goszczących uniwersytetach, ale również nawiązują kontakty z innymi badaczami z pokrewnych sobie dziedzin. Owoce tych wyjazdów często materializują się w postaci wspólnych publikacji czy zaproszeń na konferencje. Oczywiście podobnie jak w przypadku wyjazdów studenckich, tak samo i tutaj, niewątpliwie atrakcyjną częścią programu jest możliwość zapoznania się z krajem goszczącym, zwiedzanie go, poznawanie historii i kultury tego kraju.

O licznych zaletach programu CEEPUS przekonany jest również dr David Livingstone z Uniwersytetu Palackiego w Ołomuńcu (Czechy): Myślę, że jest niestety tendencja wśród akademików i studentów z krajów Europy Centralnej i Wschodniej, by zawsze w poszukiwaniu nowych doświadczeń i wymian kierować się na Zachód. Często lekceważymy kraje z nami sąsiadujące. CEEPUS łączy uczelnie z krajów głównie postkomunistycznych i ułatwia wartościową współpracę i budowanie społeczności. Osobiście wiele zawdzięczam programowi – podróżowałem i wykładałem w ramach programu CEEPUS w Albanii, Austrii, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii, Chorwacji, Rumunii, Serbii, Słowacji i Węgrzech.

Dr Dana Badulescu z Uniwersytetu Aleksandra Jana Cuzy (Rumunia), koordynatorka sieci Inter-American Studies na swojej uczelni, mówi: Od ponad 13 lat przeprowadzamy wymiany wykładowców i studentów, zaś część z moich kolegów z wydziału i ja uczestniczyliśmy w dorocznym spotkaniu sieci w Grazu. Promowaliśmy Szkołę Letnią GUSEGG i co roku rekrutowaliśmy studentów do udziału w tym pasjonującym wydarzeniu. Jestem przekonana, że wszystkie te wymiany i wydarzenia stworzyły tętniącą życiem społeczność akademicką w dziedzinie studiów amerykańskich.